Wacław Nałkowski urodził się 19 listopada 1851 roku w Nowodworze w powiecie garwolińskim. Ojciec jego Michał i matka Celina z Rudnickich byli zubożałymi ziemianami. W roku 1864 wstąpił młody Wacław do gimnazjum w Lublinie. Od 14 roku życia udzielał korepetycji, ponieważ musiał zarabiać na własne utrzymanie. Mimo to z klasy do klasy zdawał z nagrodami, a w roku 1871 ukończył gimnazjum ze złotym medalem. W tymże roku udał się na uniwersytet do Krakowa. Studiował matematykę, fizykę, astronomię, geografię matematyczną i kartografię. Jako student borykał się z niedostatkiem, mieszkał w nędznym, nigdy nie opalanym pomieszczeniu, gdzie w zimie atrament nieraz zamarzał.
Ewolucję swoich zainteresowań naukowych przedstawia Nałkowski następująco: „Dwa przedmioty od czasów pierwszej młodości zajmowały szczególnie mój umysł i pociągały ku sobie: matematyka i geografia. Pierwsza czyniła zadość memu popędowi do logicznego uzasadniania sobie wszystkiego i osiągania bezwarunkowej pewności; wstrętowi do nieokreśloności, niejasności, blagi. Druga czyniła zadość nie tylko memu zmysłowi natury, popędowi do obserwacji zjawisk przyrody, ale także – potrzebie fantazji.” Później poświęcił się wyłącznie geografii. Geografia szkolna była wówczas tylko encyklopedyczną wiedzą o państwach, wyliczeniem gór, rzek, miast, granic. Jeszcze jako młody student Nałkowski postanowił zreformować tą naukę i wykorzystał zasadę przyczynowego wyjaśniania zjawisk, stworzenia tzw. Geografii „rozumowej”.
Po przybyciu w roku 1880 do Warszawy poświęcił się nauczaniu geografii w szkołach prywatnych oraz pracy literackiej. W roku 1885 dzięki zapomodze Kasy im. Mianowskiego, Nałkowski wyjechał na rok do Lipska (ówczesnego ośrodka nowoczesnej geografii), aby w tamtejszych bibliotekach ze-brać materiały do geografii fizycznej zamówionej u niego przez redakcję Biblioteki Matematyczno-Fizycznej.
Uzyskawszy pierwszorzędne wykształcenie geograficzne, wrócił Nałkowski do Warszawy. Tu musiał ciężko pracować, wykładając na kursach prywatnych lub na pensjach żeńskich. Mimo niezwykle ciężkich warunków materialnych bez pomocy, rozpoczął na nowo przerwane prace naukowe i literackie.
Próbowano uniemożliwić Nałkowskiemu pracę naukową i pedagogiczną. Na przykład ośmieszano go, odebrano mu prawa nauczania w szkołach i Nałkowski musiał udzielać lekcji w domach prywatnych. Mimo przeciwności losu, nadal pracuje naukowo. Lata osiemdziesiąte ubiegłego stulecia były okresem wzmożonej twórczości Nałkowskiego.
W roku 1887 wydaje „Zarys geografii rozumowej”, w parę lat potem „Geografię poglądową”, następnie „malowniczą”, później pracę pt.: „Historia nauki o ziemi”, „Ziemia i człowiek”.
Poza dziełami zasadniczymi, które obejmowały całokształt geografii, Nałkowski napisał wiele rozpraw, artykułów, recenzji, polemik drukowanych w „Słowniku geograficznym”, w „Encyklopedii ilustrowanej” i innych wydawnictwach specjalnych.
Dopiero późniejsi geografowie uznali go za nieprzeciętnego naukowca, a profesor Stanisław Lencewicz oświadczył, że „Nałkowski był z takich, co raz na sto lat się rodzą…… Stanowi on całą epokę naszej geografii”. I dodaje pełen zdumienia, że „tyle zdziałał jeden człowiek bez katedry, bez laboratoriów, bez subsydiów rządowych, no… i… bez pieniędzy..